Slimme urban planning voor mens, dier en natuur

INSPIRATIE EVENT:

• Urban Forestry en de 3+30+300-regel
  Cecil Konijnendijk, onderzoeker en directeur, Nature Based Solutions Institute
• Slim gebruik van natuur binnen landschapsarchitectuur
  Sarah Van de Velde, landschapsarchitect, Bureau Bas Smets
• Over nut en nadeel van de meer-dan-menselijke gemeenschap voor urban planning
  Glenn Deliège, docent en onderzoeker, KASK + HOGENT

De bouwwereld staat niet stil, landschapsarchitecten, architecten, projectontwikkelaars en overheden kunnen niet achterblijven. Slimme urban planning wordt steeds meer de norm. Een slimme buitenomgeving is toegankelijk, natuurinclusief en brengt mensen samen. We duiken in de mogelijkheden van slimme urban planning in het voordeel van mens, dier en natuur. Samen met experten kijken we naar de slimme impact die natuurlijke elementen op een stedelijke omgeving kunnen hebben. Een slimme stadsinrichting begint met het slim gebruik van fauna en flora in een stad en gaat verder dan alleen het esthetische aspect. Zo dienen bomen bijvoorbeeld als natuurlijke zonnewering en luchtzuivering, water als duurzame verwarmingsbron en kan een grotere biodiversiteit de klimaatbestendigheid van een stad verhogen. Slimme steden voorzien ruimtes voor sociale ontmoetingen tussen bewoners met speel- en sportmogelijkheden die veilig, inclusief en toegankelijk zijn voor alle soorten gebruikers. Kortom, door slim om te gaan met wat onze omgeving te bieden heeft, dragen we bij aan het welzijn van de gehele samenleving. Drie experten ter zake brengen inzichten in de vele voordelen van het slimme urban planning op mens, dier en natuur, elk vanuit hun eigen expertise. Het ideale evenement voor landschapsarchitecten, architecten, projectontwikkelaars en overheden om mee te blijven draaien in een almaar veranderende bouwwereld.

Urban forestry en de 3+30+300-regel

Bomen spelen een belangrijke rol in de stad en in het leven van de mens, dat vertelt Cecil Konijnendijk, de bezieler van de internationaal bekende 3+30+300-regel. Niet alleen gemeentebesturen in Nederland, maar ook in België en de rest van de wereld wordt gekeken naar manieren om de 3+30+300-regel te implementeren in het beleid.

De 3+30+300-regel doet een aanbeveling over de aanwezigheid van bomen en groen in de leefomgeving van personen. Men zou vanuit de woning 3 grote, volwassen bomen kunnen zien, 30% van de wijk moet bedekt zijn met boomkronen en op 300 meter van elke woning zou men een groene omgeving zoals een park of natuurreservaat moeten kunnen vinden.

Konijnendijk onderbouwt zijn stelling aan de hand van wetenschappelijk onderzoek. Het zien van grote bomen heeft een positief effect op de mentale gezondheid van mensen, merkte de onderzoeker tijdens de coronaperiode. Steden warmen op, vanaf 30% kroonbedekking door bomen, kan de gevoelstemperatuur in een stad al één of twee graden dalen, iets wat in sommige gevallen levens kan redden. Volgens onderzoek van de WHO

Konijnendijk benadrukt het belang van het behalen van de drie cijfers. “De hoeveelheid groen overal ter wereld neemt af, duidelijke richtlijnen zijn daarom belangrijk. 3+30+300 is een goede start. In bepaalde historische centra is het moeilijker te bereiken, maar er zijn overal mogelijkheden”. Aan de hand van een aantal voorbeelden toont Konijnendijk aan dat er veel mogelijk is, maar beleidsinitiatieven zijn kwetsbaar, benadrukt hij ook. Daarnaast brengt Konijnendijk ook de boodschap dat samen gaan voor een groene omgeving, mensen samen kan brengen. “Groen geeft mensen een plek om elkaar te ontmoeten en brengt ons samen in een gepolariseerde samenleving.”

Slim gebruik van groen in landschapsarchitectuur: de praktijk

Sarah Van de Velde is landschapsarchitect bij Bureau Bas Smets, een internationaal gerenommeerd bureau dat werkt aan stadslandschappen. Landschapsarchitecten worden tijdens het ontwerp vaak geconfronteerd met tegengestelde eisen en landschapsclaims. “Wanneer we een landschap ontwerpen, kijken we naar meer dan alleen het landschap, maar ook naar de bovengrond, de ondergrond en de mogelijkheid naar een nieuwe, stedelijke natuur.

Van de Velde stelt drie verschillende projecten voor:

• Het loodswezen in Antwerpen is een kaaivlakte, een voormalige parking. De ruimte wordt momenteel voornamelijk ingezet voor evenementen, maar zal in de toekomst een aangename, vergroende omgeving worden. Bij de heraanleg van de scheldebekken wordt deze klimaatrobuust gemaakt. De bestaande waterkering wordt verdubbeld en binnen de historische vlietstructuur worden ook mobiele en vaste waterkeringen opgetrokken.
• Een tweede Antwerps project waar Bureau Bas Smets een stempel op drukt, is Nieuw Zuid, een nieuwe woonwijk op een voormalig spoorwegplatform. De historische basis van de site zorgt voor inspiratie voor het stratenplatroon van de wijk. “Hemelwaterbeheer is de drager van het masterplan: hemelwater wordt maximaal hergebruik, met lineaire wadi’s langs de gebouwen. Het is niet alleen een blauw, maar ook een groen element in de woonwijk.’ De groenblauwe structuren bieden een grotere biodiversiteit, verkoeling en een esthetische meerwaarde.
• Het derde en laatste project is de ontharding en de vergroening van de centrumpleinen van Genk. “Genk is één van de beste leerlingen in de klas, op basis van vergroening en de 3+30+300-regel. Het is de groenste centrumstad van Vlaanderen, maar het centrum was nog erg verhard.” Genk had nood aan een nieuwe stedelijke natuur. Er waren veel ruimteclaims en verschillende stakeholders, maar ook grote klimaatambities. Tijdens de werken werd ook sterk ingezet op informatie van bewoners. De site werd volledig getransformeerd, met centrale groenzones en een speelbos, in totaal werd de helft van de site onthard.

Van de Velde sluit af met drie belangrijke taken voor ontwerpers: men moet op zoek gaan naar oplossingen voor gebruikerseisen en gebruikersuitdagingen, de toekomstige generatie als fictieve opdrachtgever zien en klimaatambities hooghouden.

De meer-dan-menselijke gemeenschap in de stad

“We zijn blind voor de dieren in de stad”, zegt Glenn Deliège, natuurfilosoof en lesgever bij KASK en HOGENT. Deliège vergelijkt dieren in de stad met een ‘ondergeschoven’ kind, een vergeten stakeholder. “Men associeert dieren in de stad met ratten en duiven, maar het is veel meer dan dat.” Dieren markeren de seizoenen. Deliège licht een term toe: apodoforia: het euforisch gevoel wanneer de eerste gierzwaluw terugkeert in de lente. Dieren bouwen mee aan de stad en ruimen zelfs afval op. De stad is een ‘meer-dan-menselijke’-gemeenschap. Ook in beleid zou er rekening gehouden moeten worden met dieren, zegt Deliège. Dieren zijn geen natuurliefhebbers, maar opportunistische gelukszoekers, net zoals de mens. Ze trekken naar plekken waar ze eten en leefomgevingen kunnen vinden. Natuurmagazines geven een vertekend beeld van dieren, we moeten op zoek naar nieuwe iconen, beelden van dieren in de stad. De aanwezigheid van dieren moet zichtbaar gemaakt worden in de stad, zodat mensen zich bewust worden van wat er om hen heen speelt. Daarnaast is er volgens Deliège nood aan een dierinclusief stadsbeleid en aandacht voor dieren bij het bestuur van de stad. “De stad is een gebied met zeer specifieke kenmerken, binnenstedelijke natuur kan dierlijke topnatuur zijn, hier mogen we niet blind voor zijn.”